History of Karnataka-ಶಾತವಾಹನರು – ಕರ್ನಾಟಕ ಇತಿಹಾಸ- Shatavahanas – All of you Read for UPSC – KAS Exams

History of Karnataka – ಕರ್ನಾಟಕ ಇತಿಹಾಸ -ಶಾತವಾಹನರು

* ಮೌರ್ಯರ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿಗಳಾಗಿ ಶುಂಗ, ಕಣ್ವ, ಶಾತವಾಹನರು ಬರುತ್ತಾರೆ.

* ಶಾತವಾಹನರು ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ಮೌರ್ಯರ ಸಾಮಂತರಾಗಿದ್ದರು. ಅವರ ಸಂತತಿ ನಾಶವಾದ ಮೇಲೆ ಇವರು ಏಳ್ಗೆಗೆ ಬಂದರು.

* ಇವರ ಕಾಲಮಾನ ಕ್ರಿಸ್ತಪೂರ್ವ 230 ರಿಂದ ಕ್ರಿಸ್ತಶಕ  220.

* ಕರ್ನಾಟಕವನ್ನು ಆಳಿದ ಪ್ರಥಮ ರಾಜ ಮನೆತನವಾಗಿದೆ. 

See this video: https://youtu.be/iEwMCA-K974?si=fMA8RUOyTOQ0CagX

ಶಾತವಾಹನರ ಇತಿಹಾಸ ತಿಳಿಯಲು ಇರುವ ಆಧಾರಗಳು

1. ಶಾಸನಾಧಾರಗಳು –  ನಾಸಿಕ್, ಕಾರ್ಲೆ, ನಾನಾಗಟ್, ಹಾಥಿಗುಂಫಾ, ಗಿರ್ನಾರ್ ಶಾಸನಗಳು ಶಾತವಾಹನರ ಇತಿಹಾಸ ತಿಳಿಯಲು ಸಹಾಯಕವಾಗಿವೆ‌. 

2. ಸಾಹಿತ್ಯದ ಆಧಾರಗಳು –

*ಗುಣಾಡ್ಯನ ಬೃಹತ್ಕಥಾ

*ಹಾಲನ ಗಾಥಾಸಪ್ತಶತಿ

* Periplus of erithrian sea

* ಲೀಲವಾಯಿ ಕೃತಿ.

3. ಪುರಾಣಗಳು – ಮತ್ಸ್ಯ, ವಿಷ್ಣು, ಭಾಗವತ. 

ಸಂಶೋಧಕರುಗಳು

* ಪ್ರೊಫೆಸರ್ ರಾಪ್ಸರ್, Dr. ಸ್ಮಿತ್, ಭಂಡಾರ್ಕರ್ ಇವರುಗಳು ಶಾತವಾಹನರು ಆಂಧ್ರದವರೆಂದು ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ.

* ವಿ.ಎಸ್. ಸುಕ್ತಂಕರ್, ಕೆ.ಪಿ ಜಯಸ್ವಾಲ್, ಎಚ್.ಸಿ. ರಾಯ್ ಚೌಧರಿ ಶಾತವಾಹನರು ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾರತದವರು ಅದರಲ್ಲೂ ಕರ್ನಾಟಕದವರು ಎಂದಿದ್ದಾರೆ.

* ಹಿರೇ ಹಡಗಲಿ ಶಾಸನದ ಪ್ರಕಾರ ಇವರು ಕನ್ನಡಿಗರು ಎಂದು ಹೇಳಿದೆ. 

ಶಾತವಾಹನರ ಪರಿಚಯ

* ಶಾತವಾಹನರ ರಾಜಧಾನಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾನ ಅಥವಾ ಪೈಠಾಣ್.

* ಇವರ ರಾಜ್ಯ ಪಶ್ಚಿಮದ ಕೊಂಕಣ ಕರಾವಳಿಯಿಂದ ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ಕೃಷ್ಣ ಮುಖಜಭೂಮಿಯವರೆಗೆ ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ಚಂದ್ರವಳ್ಳಿಯ ತನಕ ವಿಸ್ತರಿಸಿತ್ತು.

ಶಾತವಾಹನರ ರಾಜಕೀಯ ಇತಿಹಾಸ

Read Introduction of Karnataka:https://rvwritting.com/kas-2024-%e0%b2%95%e0%b2%b0%e0%b3%8d%e0%b2%a8%e0%b2%be%e0%b2%9f%e0%b2%95-%e0%b2%87%e0%b2%a4%e0%b2%bf%e0%b2%b9%e0%b2%be%e0%b2%b8%e0%b2%a6-%e0%b2%b8%e0%b2%82%e0%b2%95%e0%b3%8d%e0%b2%b7%e0%b2%bf/

೧. ಸೀಮುಖ

* ಶಾತವಾಹನ ಸಂತತಿಯ ಸ್ಥಾಪಕ.

* ಕಣ್ವ ವಂಶದ ಸುಶರ್ಮನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ಆಳ್ವಿಕೆಗೆ ಬಂದನು.

*  ಆಂಧ್ರ ಜಾತೀಯನೆಂದು ಆಂಧ್ರ ಭೃತ್ಯಯರೆಂದು ಇವರನ್ನ ಕರೆಯಲಾಗಿದೆ.

೨.  ಕೃಷ್ಣ 

*ಸೀಮುಕನ ತಮ್ಮ 

* ನಾಸಿಕ್ ನಲ್ಲಿ ಭೌತ ಗುಹಾಲಯ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದ.

೩. ಎರಡನೇ ಶಾತಕರ್ಣಿ

* ಇವನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ವಿಂದ್ಯ ಪರ್ವತದಿಂದ ಕೊಂಕಣದವರೆಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿತ್ತು.

*  ರಥಿಕರು ಮತ್ತು ಭೋಜಕರನ್ನು, ಮಾಳವರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ ರಾಜ ವಿಸ್ತರಿಸಿಕೊಂಡ.

*  ಇವುಗಳ ವಿಜಯದ ನೆನಪಿಗಾಗಿ ಅಶ್ವಮೇಧ ಯಾಗವನ್ನು ಮಾಡಿದ.

*  ನಂತರ ದಕ್ಷಿಣ ಪಥ ಸಾರ್ವಭೌಮ ಎಂಬ ಬಿರುದನ್ನು ಪಡೆದನು. 

* ಇವನ ಹೆಂಡತಿ ನಾಗನಿಕ ನಾನಾಘಾಟ್ ಶಾಸನವನ್ನು ಕೊರಸಿದ್ದಾಳೆ. 

* ರಾಜಸೂಯ ಯಾಗವನ್ನು ಕೂಡ ಮಾಡಿದ್ದಾನೆ.

4. ಹಾಲ ರಾಜ

* ಪ್ರಾಕೃತ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ “ಗಾಥಾಸಪ್ರಶತಿ” ಕೃತಿಯನ್ನು ರಚಿಸಿದ್ದಾನೆ.

* ಕ್ರಿ.ಶ 78ರಲ್ಲಿ ಶಾಲಿವಾಹನ ಶಕೆಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ‌.

5. ಗೌತಮೀ ಪುತ್ರ ಶಾತಕರ್ಣಿ

* ಶಾತವಾಹನರ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ದೊರೆ

* ನಹಪಾಣ ಮತ್ತು ಕ್ಷತ್ರಪರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದ.

* ನಹಪಾಣರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದ್ದರಿಂದ ಅವರ ನಾಣ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ತನ್ನ ರಾಜ್ಯ ಚಿಹ್ನೆ ಮುದ್ರಿಸಿ ಆಚರಣೆಗೆ ತಂದನು.

* ಈತನ ತಾಯಿ ಗೌತಮೀ ಬಾಲಶ್ರೀ ಇವನ ದಿಗ್ವಿಜಯಗಳ ಬಗೆಗೆ ನಾಸಿಕ್ ಶಾಸನವನ್ನು ಕೆತ್ತಿಸಿದನು.

* ಕೊಂಕಣ, ಸೌರಾಣ್ಟ್ರ, ಮಾಳ್ವ, ಬಿರಾರ್, ಕೃಷ್ಣಾ ಕಣಿವೆಗಳ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿನ ಬಹುಭಾಗವನ್ನು ಇವನು ಆಕ್ರಮಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದ.

* ಇವನಿದ್ದ ಬಿರುದು – “ತ್ರೈಸಮುದ್ರ ತೋಯ ಪಿತವಾಹನ”.

6. ಎರಡನೆಯ ಪುಲಮಾಯಿ

* ದಕ್ಷಿಣ ಪಥೇಶ್ವರ ಎಂಬ ಬಿರುದು ಹೊಂದಿದ್ದನು.

* ಉಜ್ಜೈನಿಯ ದೊರೆ ರುದ್ರದಾಮನ್ ಮಗಳನ್ನು ಮದುವೆಯಾದನು, ನಂತರ ಇವನನ್ನು ಎರಡು ಬಾರಿ ರುದ್ರದಾಮನ್ ಸೋಲಿಸಿದ. 

ಶಾತವಾಹನರ ಆಡಳಿತ

* ರಾಜನೇ ರಾಜ್ಯದ ಪ್ರಮುಖನಾಗಿದ್ದ.

* ಆಡಳಿತದ ಅನುಕೂಲಕ್ಕಾಗಿ

ರಾಜ್ಯ – ರಾಜ

ಪ್ರಾಂತ – ರಾಜಕುಮಾರ

ಅಹಾರ – ಅಮಾತ್ಯ

ಗ್ರಾಮ – ಗ್ರಾಮಿಕ

* ರಾಣಿಯರು ಆಡಳಿತದಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. 

ಉದಾ- ನಾಯನಿಕ ಮತ್ತು ಗೌತಮೀ ಬಾಲಶ್ರೀ.

* ಕೆಲವೊಂದು ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು ಆಡಳಿತ ವಿಭಾಗಕ್ಕೆ ಬಿಟ್ಟು ಮಹಾರಥಿ ಮತ್ತು ಮಹಾಭೋಜ ಎಂಬ ಮಾಂಡಲಿಕರಿಗೂ ನೀಡಿದ್ದರು.

ಮಹಾರಥಿ – ಪಶ್ಚಿಮ ಘಟ್ಟ ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು.

ಮಹಾಭೋಜ – ಉತ್ತರ ಕೊಂಕಣ ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದ.

ಶಾತವಾಹನರ ಕಾಲದ ಸಮಾಜ 

೧. ಧರ್ಮ

* ವೈದಿಕ ಧರ್ಮದ ಅನುಯಾಯಿಗಳಾಗಿದ್ದರು.

* ವರ್ಣಾಶ್ರಮ ಧರ್ಮದ ಪಾಲನೆ ಚಾಲ್ತಿಯಲ್ಲಿತ್ತು.

* ವರ್ಣಾಶ್ರಮದ ಜೊತೆ ಅನೇಕ ಕಸುಬುಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿದ ಜಾತಿಗಳು ಇದ್ದವು.

* ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮ ಚಾಲ್ತಿಯಲ್ಲಿತ್ತು. ಜೊತೆಗೆ ಪ್ರಾಚೀನ ಗುಹೆಗಳನ್ನೆಲ್ಲಾ ಬೌದ್ದ ಗುಹೆಗಳಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಿದರು.

ಅವು

* ಚೈತ್ಯಾಗಾರ ಗುಹಾಲಯ

* ಲೇನಾ ಅಥವಾ ವಿಹಾರ ಗುಹಾಲಯ

* ಬೌದ್ಧ ಧಾರ್ಮಿಕ ಕೇಂದ್ರಗಳು – ನಾಸಿಕ್, ಜುನ್ನಾರ್, ಅಮರಾವತಿ, ನಾಗಾರ್ಜುನಕೊಂಡ,  ಕಾರ್ಲೆ, ಕನ್ಹೇರಿ ಮುಂತಾದವು.

ಶಾತವಾಹನರ ಸಾಮಾಜಿಕತೆ

* ಇಲ್ಲಿ ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದ ಅನೇಕ ಕಸುಬುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ‌. 

ಕೋಲಿಕ(ನೇಕಾರ), ಗಾಂಧಿಕ(ಸುಗಂಧಕಾರ),

ಕಮಾರ(ಕಮ್ಮಾರ), ಸೆಲವಧ(ಕಲ್ಲು ಒಡೆಯುವವ).

* ಅವಿಭಕ್ತ ಕುಟುಂಬ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಇದ್ದಿತು.

* ಮಹಿಳೆಯರ ಸ್ಥಾನಮಾನ ಉನ್ನತವಾಗಿತ್ತು. ಮಹಿಳೆಯರು ಮಾಡಿದ ದಾನಗಳ ಮೂಲಕ ತಿಳಿಯಬಹುದಾಗಿದೆ. 

* ಪುರುಷರು ಬಿರುದುಗಳನ್ನು ಪಡೆಯುವಂತೆ ಸ್ತ್ರೀಯರು ಪಡೆದಿದ್ದರು – ಮಹಾರಥಿ, ಮಹಾಭೋಜ, ಮುಂತಾದವು.

* ಸ್ತ್ರೀ – ಪುರುಷರಿಬ್ಬರು ಆಭರಣ ಪ್ರಿಯರಾಗಿದ್ದರು.

ಶಾತವಾಹನರ ಆರ್ಥಿಕ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ

* ಕೃಷಿಯು ಮುಖ್ಯವಾದ ಜೀವನಾಧಾರವಾಗಿತ್ತು.

* ಭೂಕಂದಾಯ ರಾಜ್ಯಾದಾಯದ ಪ್ರಮುಖ ಮೂಲವಾಗಿತ್ತು.

* ಕಬ್ಬಿಣದ ಬಳಕೆ ಹೆಚ್ಚಿತ್ತು.

* ಉಪ್ಪಿನ ಉತ್ಪಾದನೆ ಸರ್ಕಾರದ ಏಕಸ್ವಾಮ್ಯಕ್ಕೊಳಪಟ್ಟಿತ್ತು.

* ಮುಖ್ಯ ಪಟ್ಟಣಗಳು – ಪೈಠಾಣ, ತಗರೆ, ಬನವಾಸಿ, ಅಮರಾವತಿ, ನಾಸಿಕ್, ಕರಹಾಟ, ಮುದುಗಲ್,ಚಂದ್ರವಳ್ಳಿ ಮುಂತಾದವು.

* ಪ್ರಮುಖ ಬಂದರುಗಳು – ಕಲ್ಯಾಣ, ಸೋಪಾರ, ಬರಿಗಜ(ಬ್ರೋಚ್), ಚಾಲ್ ಮುಂತಾದವು. 

ಶಾತವಾಹನರ ಕಾಲದ ವ್ಯಾಪಾರಿ ಸಂಘಗಳು

* ಇಲ್ಲಿನ ವ್ಯಾಪಾರಿ ಸಮುದಾಯ ಉಚ್ಛ್ರಾಯ ಸ್ಥಿತಿಗೇರಿ ತಮ್ಮಲ್ಲೇ ಸಂಘಟಿತರಾಗಿ ವೃತ್ತಿಯ ಮೂಲಕ ವ್ಯಾಪಾರಿ ಸಂಘಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿಕೊಂಡರು.

* ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಕುಲಕಾರಿಗಳು( ಕುಂಬಾರರು) ಧನ್ನಿಕರು ಅಥವಾ ಧಾನ್ಯಗಳ ಮಾರಾಟಗಾರರು, ಒಡವೆ ತಯಾರಕರು, ಮುಂತಾದವರು ತಮ್ಮಲ್ಲಿ ಸಂಘಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದರು.

* ಕಾನೂನು ಸಂಹಿತೆ ವರ್ತಿಸುತ್ತಿದ್ದವು.

* ಬ್ಯಾಂಕ್ ಗಳಂತೆ ವಹಿವಾಟು ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದವು.

* ಸಾಮಾಜಿಕ ಉಪಕಾರಗಳನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದವು.

* ವ್ಯಾಪಾರಿ ಸಂಘ ಅಥವಾ ಶ್ರೇಣಿ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಪ್ರತಿ ಊರಲ್ಲಿ ನಿಗಮ ಸಭಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಇತ್ತು.

* ಠೇವಣಿಗಳನ್ನು ಪಡೆದು ನಿಗದಿತ ಬಡ್ಡಿ ಕೊಡುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯೂ ರೂಢಿಯಲ್ಲಿತ್ತು.

* ವಿದೇಶಿ ವ್ಯಾಪಾರಕ್ಕೂ ಸಂಘಗಳು ಬಂಡವಾಳ ಒದಗಿಸುತ್ತಿದ್ದವು.

ಶಾತವಾಹನರ ಕಾಲದ ನಾಣ್ಯಗಳು

* ಗದ್ಯಾಣ, ಪಣ

* ಸುವರ್ಣ, ದೀನಾರ – ಚಿನ್ನದ ನಾಣ್ಯಗಳು.

* ಕುಷಣ – ಬೆಳ್ಳಿ ನಾಣ್ಯಗಳು ಚಾಲನೆಯಲ್ಲಿದ್ದವು.

ಶಾತವಾಹನರ ಕಾಲದ ವ್ಯಾಪಾರಿ ಕೇಂದ್ರಗಳು

* ವಿದೇಶಿ ವ್ಯಾಪಾರ ಕೇಂದ್ರಗಳು –  ಬನವಾಸಿ, ಭಟ್ಕಳ, ಪ್ರತಿಷ್ಠಾನ, ಜುನ್ನಾರ್, ನಾಸಿಕ್, ವೈಜಯಂತಿ.

* ರೋಮನ್ ವ್ಯಾಪಾರದ ಕೇಂದ್ರ – ಅರಿಕಮೇಡು.

ಶಾತವಾಹನರ ಸಾಹಿತ್ಯ ಮತ್ತು ಕಲೆ

೧. ಭಾಷೆ

* ಪ್ರಾಕೃತ ಅಧಿಕೃತ ಭಾಷೆಯಾಗಿತ್ತು.

* ಬ್ರಾಹ್ಮಿ ಲಿಪಿ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿತ್ತು.

* ಕನ್ನಡವು ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿತ್ತು.

೨. ಸಾಹಿತ್ಯ

* ಪ್ರಾಕೃತ ಭಾಷೆ ಪ್ರಚಲಿತದಲ್ಲಿತ್ತು.

* ಕುಂದಕುಂದಾಚಾರ್ಯರು ಪ್ರಾಕೃತದ ವಿದ್ವಾಂಸರಾಗಿದ್ದರು –  ಅವರ ರಚನೆಗಳು: ಪ್ರಾಬ್ರತಸಾರ, ರಾಯನಸಾರ, ಸಮಯಸಾರ, ಪ್ರವಚನ ಸಾರ.

* ಹಾಲ ರಾಜ – ಗಾತಾಸಪ್ತಶತಿ * ಗುಣಾಡ್ಯ – ಪೈಶಾಚಿ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಬೃಹತ್ಕಥೆಯ ರಚನೆ 

* ಶರ್ವವರ್ಮ – ಕಾತಂತ್ರ ವ್ಯಾಕರಣ.

೩. ಶಾತವಾಹನರ ಕಾಲದ ಕಲೆ

ಕಲೆ ಮತ್ತು ವಾಸ್ತು ಶಿಲ್ಪದ ಮೇಲೆ ಮಹತ್ತರವಾದ ಸಾಧನೆಯನ್ನು ಶಾತವಾಹನರು ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಇವರ ಕಾಲದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಗಳು ಹೆಚ್ಚು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ.

* ಕಲ್ಲಿನಲ್ಲಿ ಕೊರದ ಗುಹಾಲಯಗಳನ್ನು ಎರಡು ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದು

1. ಚೈತ್ಯ – ಪ್ರಾರ್ಥನಾ ಭವನ

2. ವಿಹಾರ ಅಥವಾ ಲೇನ – ಇದನ್ನು ಸಂಘಾರಾಮ ಎಂತಲೂ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಬೌದ್ಧ ಬಿಕ್ಕುಗಳ ವಸತಿಗೃಹಗಳಾಗಿವೆ.

೧. ಚೈತ್ಯ 

* ಕಾರ್ಲೆ ಚೈತ್ಯ ದೊಡ್ಡದು ಮತ್ತು ಸುಂದರವಾಗಿದೆ. 

*ಕಾರ್ಲೆ ಚೈತ್ಯವು 3 ಮಹಾದ್ವಾರ ಹೊಂದಿದ್ದು .ಚೈತ್ಯ ಗರ್ಭಗೃಹ, ಪ್ರದಕ್ಷಿಣ ಮತ್ತು ಮಂಟಪ ಹೊಂದಿದೆ. 

*ಕನ್ಹೇರಿ ಚೈತ್ಯ

* ಪ್ರಮುಖ ಚೈತ್ಯಗಳು – ಜುನ್ನಾರ್,  ಪನ್ನಾಳ, ಕೊಂಡಾಣೆ, ನಾಸಿಕ್ ಗಳಲ್ಲೂ ಇವರ ಕಾಲದ ಚೈತ್ಯಗಳನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು.

೨. ವಿಹಾರ ಅಥವಾ ಲೇನ

* ಇವನ್ನು ಕೂಡ ಬಂಡೆಕೊರೆದು ಮಾಡಿದ ರಚನೆಗಳಾಗಿವೆ. 

* ಇದು ಅನೇಕ ಕೊಠಡಿಗಳು ಹೊಂದಿರುವ ದೊಡ್ಡ ಹಜಾರವಾಗಿದ್ದು,  ಅದರ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಚಿಕ್ಕ ಚಿಕ್ಕ ಕೊಠಡಿಗಳು, ಇದರಲ್ಲಿ ಬಿಕ್ಕುಗಳು ವಾಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು.

* ಪ್ರಮುಖವಾದ ವಿಚಾರಗಳು ನಾಸಿಕ್,  ಕನ್ನೆರಿ, ಕಾರ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ.

೪. ಶಾತವಾಹನರ ಕಾಲದ ಸ್ತೂಪಗಳು

ಸ್ತೂಪ ಎಂದರೆ ಬುದ್ಧನ ಅಥವಾ ಬೌದ್ಧ ಬಿಕ್ಷುವಿನ ಅವಶೇಷಗಳ ಮೇಲೆ ಕಟ್ಟಿದ ಸ್ಮಾರಕ. ಇದು ಅರ್ಧಚಂದ್ರಾಕರದ ಗುಮ್ಮಟದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿರುತ್ತದೆ.

ಇವರ ಪ್ರಮುಖವಾದ ಸ್ತೂಪಗಳೆಂದರೆ

1. ಅಮರಾವತಿ ಸ್ತೂಪ –

ಇಲ್ಲಿನ ಶಿಲ್ಪಗಳು ಬುದ್ಧನ ಜೀವಿತದ ಬಗ್ಗೆ ಜಾತಕ ಕಥೆಗಳನ್ನು ಕುರಿತಾದ ಬಗ್ಗೆ ಇದೆ.

*  ಅಮರಾವತಿ ಬುದ್ಧನನ್ನು ಬೋಧಕ ಬಿಕ್ಷು ಎಂಬ ಮಾತನ್ನಾಡಿಸಿದೆ.

2. ನಾಗಾರ್ಜುನ ಕೊಂಡ ಸ್ತೂಪ- 

*  ಇದು ಕೂಡ ಬುದ್ಧನ ಜೀವನ ಸಂಗತಿಗಳನ್ನು ತಿಳಿಸಿದೆ.

*  ಇಲ್ಲಿ ಬುದ್ಧನನ್ನು ಸರ್ಪರೂಢನಂತೆ ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ.

* ಹಾಗೆಯೇ ಗಾಂಧಾರ ಮಥುರಾ ಶೈಲಿಗಳಂತೆ ಅಮರಾವತಿ ಶೈಲಿಯನ್ನು ಇವರು ಹುಟ್ಟು ಹಾಕಿದರು.

* ಪ್ರಮುಖ ಸ್ತೂಪಗಳು – ಗೋಳಿ, ಜಗ್ಗಯ್ಯಪೇಟ ಬಿಟ್ಟಿಪ್ರೋಲು, ಘಂಟಸಾಲ, ಅಮರಾವತಿಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದು.

ಶಾತವಾಹನರ ಕಾಲದ ಚಿತ್ರಕಲೆ

* ಅಜಂತಾ ಚಿತ್ರಕಲೆಯ ಪ್ರಾರಂಭ.

* ಇಲ್ಲಿ 9ನೇ ಗುಹೆ ಬಾರಹತ್ ಸಾಂಚಿಯ ಸಮಕಾಲಿನದು. ನಂತರ ಶಿಲೆಗಳನ್ನು ಬಣ್ಣದಲ್ಲಿಯೂ ಚಿತ್ರಿಸಿರುವುದನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ತಿಳಿಯಬಹುದಾಗಿದೆ.

* 9 ಮತ್ತು 10ನೆಯ ಶತಮಾನದ ಕಾಲದ ಗುಹೆಗಳು ವರ್ಣ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ.